Paxlavan Mahmud binolari majmuasi

O'zbek Xivasining ichki shahri me'moriy durdonalarga boy. Ularning fonida Paxlavan Mahmud maqbarasining Turkuaz gumbazi ko'tariladi. Ushbu qabr katta yodgorlik majmuasining faqat bir qismidir. Arxitektura ansambliga masjid, kichik madrasa, so'fiy monastiri (xanaka), ko'zi ojizlar uchun yotoqxonalar va Isfandiyar xon maqbarasi ham kiradi.

Paxlavan Mahmud kim edi va nega uning sharafiga butun majmua qurildi? Kasbi skornyak, u kuch va jasorat bilan ajralib turardi. Shu sababli XIII asrda yashagan Mahmud qahramon degan ma'noni anglatuvchi "Paxlavan" laqabiga sazovor bo'ldi. Uning afzalliklari ro'yxati shu bilan tugamaydi. Mahmud she'riy va musiqiy qobiliyatlari bilan ajralib turardi, ko'p qirrali odam edi va uning hayoti haqida afsonalar yozilgan edi. Mahalliy aholi qahramonni hurmat qiladi va uni shaharning homiysi deb biladi.

Paxlavan Mahmud me'moriy majmuasi tarixi

Xuddi shu nomdagi maqbara skornyakning o'limidan deyarli to'rt asr o'tgach qurilgan. Mahmudning qoldiqlari uning ustaxonasi hovlisida yotganligi sababli, joy tanlash masalasi yo'q edi. Dastlabki qurilish juda oddiy va sodda edi. Vaqt o'tishi bilan u oddiy maqbaradan Xiva ziyoratining markaziga aylandi. Bino yonida asta-sekin bir qator binolar paydo bo'ldi. Ko'pincha majmuaning rivojlanishi Paxlavan Mahmudga bo'lgan qiziqish bilan bog'liq edi.

Paxlavan Mahmud maqbarasi birinchi qayta qurishni 1810 yilda boshdan kechirgan. Uning binosi sobiq hukmdor Muhammad Rahim xonga qarzdor. Xon bu qarorga Kungratga muvaffaqiyatli yurish qildi. Yangi binolar Sharqiy va Janubiy qismida qabrga nisbatan qurilgan. Loyihaga qabrlarning joylashishi va maqbaraning yangi kengaytmasi xon oilasi a'zolari uchun abadiy boshpana bo'lib xizmat qilishi kerakligi ta'sir ko'rsatdi (ular Xiva homiysining oyoqlariga joylashtirilishi kerak edi).

Aynan o'sha paytda maqbara o'zining mashhur Firuza gumbazini oldi. Oilaviy qabr yonida keng hovli paydo bo'ldi va majmua hududiga kirish uchun kemerli gumbazli galereya qurildi. Hatto qabrlar ham qayta qurilgan va nafaqat noma'lum — marmar qabr toshlari paydo bo'lgan. Butun jarayonni xazarasplik usta Adina Muhammad Murod boshqargan.

1825 yilda Allakuli xonning buyrug'i bilan majmua binolari bezatilgan.

1913 yilda Asfendiyar xon Paxlavan Mahmud arxitektura ansamblini Qur'on (karixon) o'qish uchun yangi ikki qavatli xona bilan to'ldirdi. Binoning Shimoliy qismi ham qabr vazifasini bajargan.unda isfandiyar xonning onasi va o'g'illarining jasadlari joylashgan. Hukmdorning o'zi boshqa joyda dafn etilgan deb ishoniladi, chunki u shahar tashqarisida vafot etgan.

Arxitektura xususiyatlari

Ansambl o'rta asr o'zbek me'morchiligi va erta Xorazm me'morchiligining yorqin namunasidir.

Biroq, ko'pchilik sayohatchilar majmuani bezab turgan majolika plitalari o'sha kunlarda oltinga teng bo'lganini bilishmaydi. Mahalliy hukmdorlar ko'p binolarni sirlangan sopol idishlar bilan qoplashmadi. Xiva ustalari ham muvaffaqiyatsizlikka uchramadilar. Keramika rassomlarining mashaqqatli ishlarini binolarning boy bezaklari bilan baholash mumkin. Derazalar va nişalar uchun dekor sifatida mis panjara ishlatilgan.

Shunday qilib, qabrning ichki devorlari yashil rangdagi bo'yalgan "kamon" ning ko'pligi bilan hayratga soladi. Ularning fonida oltin qarag'ay ajralib turadi. Xon maqbarasida ko'k-ko'k va oq plitkalar ustunlik qiladi. Ammo aksincha, notiqlik yanada cheklangan bezak bilan ajralib turadi-bir nechta oyatlar ko'k-oq naqshni suyultiradi. Ehtiyotkorlik bilan tashrif buyuruvchilar xona eshigidagi "1810" sanasini payqashlari mumkin. Qurilish yiliga "1353 yil 6 aprel" sanasi ham so'fiy monastirining eshik mis zarbasida keltirilgan.

Majmuaning boshqa xonalarining eshiklari ham qiziq emas. Ba'zi joylarda siz qimmatbaho yog'och turlari bilan bezatilgan jingalak elementlarni va ustaning o'yib yozilgan ismini ham ko'rishingiz mumkin.

Vaqti-vaqti bilan tiklash ishlari diqqatga sazovor joylarning ulug'vorligini yo'qotmaslikka yordam beradi. Oxirgi ta'mirlash paytida gumbaz qoplamasi yangilandi va barcha eskirgan devorlar almashtirildi.

Paxlavan Mahmud me'moriy ansamblining yuksak badiiy bezaklari va tarixiy ahamiyati YUNESKO tomonidan e'tirof etilgan. Jahon merosi ob'ektlari ro'yxatida kompleksga 543 raqam berilgan.