Buxorodagi Kukeldash madrasasi

Buxoroning eng mashhur diqqatga sazovor joylaridan biri — Kukeldash madrasasi Lyabi — xauz me'moriy majmuasi yaqinida joylashgan. Ushbu o'quv yurti 1568 yildan 1569 yilgacha qurilgan. Bu eng katta Buxoro madrasasi, shuningdek, butun O'rta Osiyodagi eng yirik o'quv yurtlaridan biridir.
"Kukeldash" nomi juda keng tarqalgan. Toshkentda shu nomdagi madrasa mavjud. Ism "quyoshli do'st" yoki "sutli birodar"degan ma'noni anglatadi.

Kukeldash madrasasi o'sha davr uchun mutlaqo nostandart me'moriy shakl va bezaklarga ega. Buxoro ta'lim muassasalarining aksariyati shu davrda sxematik tarzda, bitta namunaga binoan qurilgan. Ular har tomondan ulkan devorlar bilan o'ralgan, chiroyli kirish guruhi bo'lgan ulug'vor binolar edi. Kukeldashni qurishda bu an'ana hurmat qilinmaydi. Bino atrofidagi devorlar umuman kar emas, butun perimetr bo'ylab ular ko'plab nişler va ganch bezaklari bilan balkonlar bilan qoplangan. Umuman olganda, binoning ikki qavatida va hovlisida 160 ta hujayra joylashgan.

Kukeldash zamonaviy tarix uchun ham katta ahamiyatga ega, chunki O'rta Osiyoning eng mashhur yozuvchilaridan biri Sadriddin Ayniy uzoq vaqt davomida mahalliy kameralardan birida yashab, o'zining buyuk asarlarini yaratgan. U 20-asrning o'rtalarida vafot etdi, ammo uning ijodi o'lmasdir. U ko'plab iste'dodli adabiy durdonalarni avlodlariga qoldirdi va bugungi kunda yozuvchining ismi Kukeldash madrasasi devorlarida abadiylashtirildi — bino ichida ular kichik yodgorlik yaratdilar va Sadriddin aynining shaxsiy buyumlarining bir qismini va hatto uning ba'zi qo'lyozma matnlarini ommaga namoyish etishdi.

Tarix

Madrasa qurilishi Abdullaxon II hukmronligi davrida sodir bo'lgan. Ushbu yirik qurilish loyihasini Amir Kulbab moliyalashtirgan. Ushbu Amir o'z davlat lavozimida bo'lganida, bir vaqtning o'zida bir nechta davlat rahbarlarini topdi, ammo ularning har birining hurmatini va roziligini olishga muvaffaq bo'ldi. Bunday donolik va diplomatiya Kulbabga eng faxriy unvonlardan biri — Kukeldash unvoniga sazovor bo'lishga imkon berdi. Va keyin madrasa uning sharafiga nomlandi.

Kukeldash madrasasi Lyabi — xauz ansamblining tarkibiy qismlaridan biri ekanligi haqida taxminlar mavjud, ammo bu gap tubdan noto'g'ri. Arxeologiya mutaxassislari barcha binolarni sinchkovlik bilan o'rganib chiqib, Kukeldash mustaqil bino degan xulosaga kelishdi.

Kukeldash har doim ham madrasa vazifasini bajarmagan. Vaqt o'tishi bilan uning maqsadi vaqti-vaqti bilan o'zgarib turdi. Qurilish tarixida karvonsaroy sifatida ishlatilgan bir lahza bor edi. Madrasa qurilishi bilan o'sha davrning eng mashhur va iste'dodli ustalari shug'ullanishgan. Ganch kamarlari g'alati tarzda bir-biriga bog'langan va birgalikda ajoyib go'zallik dekorativ tonozlarini yaratadi. Ta'lim muassasasiga kirish eshigi mozaika bilan bezatilgan bo'lib, uni yig'ishda na yopishtiruvchi vositalar, na mixlar ishlatilgan. Old kirish guruhi geometrik bezaklar bilan qoplangan.

Madrasa ko'plab voqealarni, shu jumladan halokatli zilzilani boshdan kechirdi. Keyin element binoning old qismidagi portalni yaxshilab yo'q qildi, keyin u shunchaki metall qavslar bilan mahkamlandi.

Beklerbek davrida binoning yuqori qavati va osmon-ko'k gumbazlarning ajoyib go'zalligi g'isht bilan demontaj qilingan. Shunga qaramay, madrasa o'z xohish-irodasi bilan uni qayta qurishni boshlagan iste'dodli ustalar tufayli bugungi kungacha jozibadorligini saqlab qoldi.

Madrasalar bugungi kunda ham rekonstruksiya qilinmoqda. Qayta tiklash va qayta qurish bo'yicha keng ko'lamli ishlar rejalashtirilgan, shundan so'ng yangilangan arxitektura yodgorligi sayyohlar va shahar aholisi oldida butun shon-shuhratda paydo bo'ladi.